Μακεδονία του Ιλιντεν

Τι σημαίνει η ονομασία «Μακεδονία του Ίλιντεν» που προωθούν τα Σκόπια;

*του Αιμιλιανού Ευαγγελινού – 23-5-2018

Τις τελευταίες ημέρες απασχολεί την επικαιρότητα το θέμα του ονόματος που προτάθηκε από την πλευρά του πρωθυπουργού των Σκοπίων ως κοινά αποδεκτή λύση: «Μακεδονία του Ίλιντεν». Για να κατανοήσουμε την επιλογή του συγκεκριμένου όρου από την πλευρά της ΠΓΔΜ, αλλά και την αιτία των αντιδράσεων που προκάλεσε στα κόμματα της αντιπολίτευσης, είναι απαραίτητη μια σύντομη ιστορική αναδρομή στα γεγονότα που σχετίζονται με το όνομα αυτό.

Ιστορικά στοιχεία

Στις αρχές του 20ου αιώνα η Οθωμανική αυτοκρατορία εμφάνιζε ήδη σημάδια έντονης παρακμής. Ο «μεγάλος ασθενής» κατέρρεε κάτω από το παλιό μοντέλο διοίκησης, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά, την αύξηση των εισαγωγών με βιομηχανικά προϊόντα, την αύξηση της τιμής των αγροτικών προϊόντων, την αδυναμία της να εκβιομηχανιστεί. Η οικονομική δύναμη του μουσουλμανικού πληθυσμού στη Μακεδονία και τη Θράκη εξασθενούσε, ενώ αντίθετα οι χριστιανικοί και εβραϊκοί πληθυσμοί, ιδιαίτερα των πόλεων και των κωμοπόλεων, είχαν αποκτήσει μεγάλη ευρωστία, άνοδο του βιοτικού και του μορφωτικού τους επιπέδου, είχαν τον έλεγχο του εμπορίου, της οικιακής βιοτεχνίας, ακόμα και της τουρκικής διοίκησης!

Ακριβώς εκείνη την εποχή εμφανίστηκαν διάφορα αντάρτικα σώματα εθνικών ομάδων που προσπαθούσαν να εκφοβίσουν τον αντίπαλο εθνικό πληθυσμό. Η Μακεδονία και η Θράκη κατοικούνταν από Έλληνες, Τούρκους, Βουλγάρους, Εβραίους, Βλάχους, Σέρβους.

Το 1897 δημιουργήθηκε η Σλαβόφωνη  Εσωτερική Μακεδονο-Αδριανουπολιτική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΑΕΟ) με σκοπό να οργανώσει και να προκαλέσει μια εξέγερση, με την υπόσχεση αυτοδιάθεσης και αυτονομίας στον τοπικό πληθυσμό.

Η οργάνωση ΕΜΑΕΟ που δημιούργησε το Ίλιντεν διαφαινόταν ότι είχε ως τελικό στόχο την απελευθέρωση των υπόδουλων Χριστιανών από τον Σουλτάνο και τους Οθωμανούς και τη δημιουργία μιας αυτόνομης ή ανεξάρτητης Μακεδονίας, πιθανότατα μέσα σε μία ομόσπονδη ένωση Βαλκανικών κρατών.

Η εξέγερση

Για την εξέγερση επιλέχτηκε τελικά η ημερομηνία της 20ής Ιουλίου 1903, ημέρας του Προφήτη Ηλία (΄Ιλιντεν, στα σλαβικά), ύστερα από μια σειρά πολλών αναβολών, ώστε να οργανωθεί με τον καλύτερο τρόπο και με τη συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης έδρασαν στην οθωμανική –τότε– Μακεδονία (ελληνική και μη) ένοπλα βουλγαρικά σώματα (κομιτατζήδες) σε βάρος των μη σλαβικών (ή μη βουλγαρικών, ανάλογα με τη θεώρηση) πληθυσμών οφείλονταν, τρομοκρατώντας τους κατοίκους της Μακεδονίας και διαπράττοντας εγκλήματα. Η εξέγερση καταστάλθηκε από την Οθωμανική αυτοκρατορία κατόπιν λίγων μηνών, με σημαντικές απώλειες σε πολλά ηγετικά στελέχη της στα πεδία των μαχών.

Μεταγενέστερη χρήση του όρουΗ ονομασία « Ίλιντεν» χρησιμοποιήθηκε στη διάρκεια του 20ου αιώνα για δεύτερη φορά το 1944, όταν ιδρύθηκε στην περιοχή μια σλαβομακεδονική οργάνωση που είχε αντιναζιστικό χαρακτήρα. Στο συγκεκριμένο θέμα εντοπίζεται όμως για μία ακόμα φορά πρόβλημα σε σχέση με την ιστορική ερμηνεία και της δεύτερης εξέγερσης. Πρόκειται για την αντιναζιστική οργάνωση με φορέα την λεγόμενη «Αντιφασιστική Συνέλευση της Λαϊκής Απελευθέρωσης της Μακεδονίας», η οποία είναι γνωστή με το ακρωνύμιο ASNOM. Η εξέγερση του ΄Ιλιντεν το 1945 ήταν μεν αντιναζιστική, είχε όμως και πάλι ως στόχο της την «ενοποίηση» της γεωγραφικής Μακεδονίας, περιλαμβανομένης της ελληνικής, αλβανικής, βουλγαρικής και ενός μέρους της Σερβίας. Η ASNOM περιλαμβάνεται σήμερα στο σύνταγμα της ΠΓΔΜ, όπου, ωστόσο, επισημαίνεται πως η χώρα «δεν έχει εδαφικές αξιώσεις έναντι οποιουδήποτε γειτονικού κράτους».

Ποια είναι τα συμπεράσματα που αντλούμε σήμερα

Σήμερα, η προτεινόμενη ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας του Ιλιντεν» συσπειρώνει και τους Σλαβομακεδόνες της ΠΓΔΜ, δίχως να αποξενώνει τους Αλβανούς. Σημειώνεται, επίσης, ότι η συγκεκριμένη πρόταση από τον Πρωθυπουργό της ΠΓΔΜ Ζόραν Ζάεφ έρχεται λίγους μήνες αφότου τα Σκόπια και η Σόφια υπέγραψαν ένα σύμφωνο φιλίας, που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μια παράγραφο, η οποία προσδιορίζει τη Βουλγαρία και την ΠΓΔΜ ως κοινούς κληρονόμους της εξέγερσης του Ιλιντεν (του 1903).

Το θέμα, επομένως, που εγείρεται για την ελληνική πλευρά είναι κατά πόσο μια τέτοια ονομασία με το ιστορικό της βάρος και τις στοχεύσεις των τότε εμπνευστών της, διασφαλίζει τα ελληνικά συμφέροντα και την ειρήνη μακροπρόθεσμα στην ήδη ταραγμένη περιοχή των Βαλκανίων, που πάντα αποκαλείται στα ιστορικά βιβλία ως «η πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης». Με δεδομένο ότι η εξέγερση του Ίλιντεν για τους Σκοπιανούς εορτάζεται ως η εθνική τους επέτειός τους και θεωρείται η απαρχή της «σλαβομακεδονικής εθνογένεσης» και «της αφύπνισης του μακεδονικού έθνους» καθώς και το ότι βάζει τη Βουλγαρία σε θέση προστάτη των σλαβόφωνων της περιοχής, δημιουργώντας τη στρεβλή αίσθηση πως η Ελλάδα έχει καταλάβει τα εδάφη της Μακεδονίας που δεν της ανήκουν και πρέπει κάποια στιγμή να απελευθερωθούν, είναι ηλίου φαεινότερο ότι ουδέποτε ελληνική κυβέρνηση πρέπει να διαπραγματευτεί την προτεινόμενη ή άλλη παρόμοια ονομασία. Όσες διαβεβαιώσεις κι αν δοθούν από την άλλη πλευρά, το ιδεολογικό φορτίο της ονομασίας αυτής είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Διαφορετικά είναι σαν να υιοθετούμε την αδιανόητη προπαγάνδα που γίνεται τόσα χρόνια εναντίον της Ελλάδας με τις αλυτρωτικές βλέψεις επί των βορείων εδαφών μας και την κλοπή της ιστορικής μας παράδοσης και των εθνικών μας συμβόλων.

*Αιμιλιανός Ευαγγελινός, καθηγητής Πληροφορικής, πολιτικό στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας που έχει περάσει την διαδικασία του Μητρώου Πολιτικών Στελεχών και συμμετέχει στις επιτροπές Παιδείας και Τουρισμού.